Χοληστερόλη: Η καλή, η κακή και... όσα θέλουμε να μάθουμε

Σταμάτης Τσουνάκης, ιατρός

Η χοληστερόλη μάς απασχολεί περισσότερο από κάθε άλλη χημική ουσία που κυκλοφορεί στο σώμα μας. Παρ' όλα αυτά, υπάρχει κάποια σύγχυση σχετικά με τα φυσιολογικά της επίπεδα στο αίμα, εάν δηλαδή είναι 'καλή' ή 'κακή'. Επιπλέον, όλοι ενδιαφερόμαστε για τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να τη ρυθμίσουμε, ώστε να διασφαλίσουμε την υγεία μας. Τελευταία, μάλιστα, έχει αναπτυχθεί ένας έντονος προβληματισμός που αφορά στα φάρμακα κατά της χοληστερόλης και στις παρενέργειές τους. Τι είναι η χοληστερόλη; Η χοληστερόλη είναι ένα λιπίδιο, μια οργανική ένωση με βασικό ρόλο στη λειτουργία των κυττάρων. Στον ανθρώπινο οργανισμό εκτός από τα κύτταρα κυκλοφορεί και στο αίμα. Η χοληστερόλη που υπάρχει στον οργανισμό μας προέρχεται από δύο πηγές: την τροφή και το ίδιο μας το ήπαρ (το συκώτι), το οποίο έχει την ικανότητα να χρησιμοποιεί άλλες ουσίες για να παρασκευάσει τη δική του χοληστερόλη. Το ίδιο όργανο απομακρύνει την ουσία αυτή με την κυκλοφορία του αίματος. Ποιες τροφές περιέχουν χοληστερόλη; Χοληστερόλη υπάρχει σε όλες τις ζωικές τροφές, αλλά σε αυξημένες ποσότητες βρίσκεται στα παρακάτω: Κρέας (κυρίως τα εντόσθια όπως το συκώτι) Πουλερικά Γαλακτοκομικά Θαλασσινά Αντίθετα, οι φυτικές τροφές δεν έχουν χοληστερόλη. Τροφές και λίπη: Από την έρευνα στις διατροφικές οδηγίες Υπάρχει καλή και κακή χοληστερόλη; Όταν τελειώσουμε ένα γεύμα, οι τροφές φτάνουν σταδιακά στο έντερο όπου αρχίζει η απορρόφησή τους. Τα λιπίδια -μεταξύ των οποίων και η χοληστερόλη- μόλις απορροφηθούν από το έντερο 'πακετάρονται' μαζί με πρωτεΐνες σε μικρά σφαιρίδια που διοχετεύονται στο αίμα. Η επεξεργασία αυτή είναι απαραίτητη, γιατί, όπως και το λάδι δεν διαλύεται μέσα στο νερό, έτσι και τα λιπίδια δεν θα μπορούσαν να διαλυθούν και να μεταφερθούν με το αίμα. Κατόπιν, αυτά τα 'πακετάκια' από λίπη και πρωτεΐνες φτάνουν στο ήπαρ, όπου υφίστανται νέα επεξεργασία και παίρνουν νέες μορφές, ώστε στη συνέχεια μέσω του αίματος να φτάσουν σε διάφορα όργανα του σώματος. Τα συμπλέγματα από λιπίδια και πρωτεΐνες ονομάζονται λιποπρωτεΐνες. Η χοληστερόλη έπειτα από το ήπαρ μεταφέρεται στο αίμα είτε με τις υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνες (Ηigh Density Lipoproteins - HDL) είτε με τις πολύ χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνες, που με τη σειρά τους διασπώνται στις χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνες (Low Density Lipoproteins - LDL). Όταν, λοιπόν, στο βιοχημικό εργαστήριο μετράμε τη συγκέντρωση της χοληστερόλης στο αίμα, μετράμε αφενός τη συνολική της συγκέντρωση και αφετέρου τη συγκέντρωση της HDL αλλά και της LDL. Διάφορες έρευνες που έχουν γίνει για τη σχέση των επιπέδων της ουσίας αυτής στο αίμα και την εμφάνιση καρδιακών παθήσεων, έδειξαν ότι όταν οι τιμές της ΗDL είναι αυξημένες, δρα προστατευτικά για την καρδιά, ενώ αντίθετα οι υψηλές τιμές της LDL συνδυάζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης στεφανιαίας νόσου. Έτσι, επικράτησε η ορολογία 'καλή' χοληστερόλη για την HDL και 'κακή' χοληστερόλη για την LDL. Πώς ρυθμίζονται τα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα; Οι υψηλές συγκεντρώσεις χοληστερόλης στο αίμα είναι αποτέλεσμα διαιτητικών αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις και γενετικών παραγόντων. Απόδειξη ότι και γενετικοί παράγοντες σχετίζονται με τη χοληστερόλη είναι οικογένειες στις οποίες χωρίς άλλον προφανή λόγο παρατηρούνται σε όλα τα μέλη υψηλές τιμές της ουσίας αυτής. Έχουν, μάλιστα, εντοπιστεί τα συγκεκριμένα γονίδια που ευθύνονται γι' αυτές τις παθήσεις. Από τη άλλη, έχει μεγάλη σημασία το είδος των λιπαρών που καταναλώνουμε με τις διάφορες τροφές. Ως γνωστόν, τα λίπη διακρίνονται ανάλογα με τη χημική τους δομή σε κεκορεσμένα, μονοακόρεστα και πολυακόρεστα. Η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε κεκορεσμένα λιπαρά και χοληστερόλη οδηγεί σε μεγάλη αύξηση της LDL χοληστερόλης στο αίμα, διότι επηρεάζουν το ήπαρ, μειώνοντας την ικανότητά του να απομακρύνει την LDL από αυτό. Αντίθετα, τροφές πλούσιες σε μονοακόρεστα λιπαρά δεν σχετίζονται με αυξημένες τιμές της 'κακής χοληστερόλης', ενώ, σύμφωνα με ορισμένες έρευνες, διαπιστώνεται μείωση στα επίπεδά της. Ποιες τροφές περιλαμβάνουν τους διάφορους τύπους λιπαρών οξέων; Mονοακόρεστα λιπαρά Πολυακόρεστα λιπαρά Κεκορεσμένα λιπαρά Ελαιόλαδο Ψάρια Κόκκινο κρέας Αβοκάντο Ξηροί καρποί Πλήρες γάλα Ελιές Αραβοσιτέλαιο Τυριά κίτρινα και λεύκα Σογιέλαιο Αλλαντικά Ηλιέλαιο Παγωτά Τηγανισμένα λάδια Πώς μπορεί η 'κακή' χοληστερόλη να βλάψει την καρδιά; Γενικά, η LDL έχει την ιδιότητα να εναποθέτει χοληστερόλη στα τοιχώματα των αγγείων. Με αυτό τον τρόπο ξεκινά μια ολόκληρη διαδικασία που οδηγεί στο σχηματισμό τον λεγόμενων αθηρωματικών πλακών μέσα στο αγγείο, με τελικό αποτέλεσμα την απόφραξή του. Η διαδικασία αυτή είναι γνωστή ως αθηροσκλήρυνση. Η απόφραξη των αγγείων οδηγεί σε διαταραχή της αιμάτωσης συγκεκριμένων περιοχών του σώματος, και όταν αφορά στα αγγεία της καρδιάς εκδηλώνεται με πόνο παίρνοντας τη μορφή στηθάγχης ή εμφράγματος. Τι είναι ο αθηρωματικός δείκτης; Σύμφωνα με τις οδηγίες της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας, οι φυσιολογικές τιμές της χοληστερόλης κυμαίνονται σε επίπεδα χαμηλότερα των 200mg/dl. Ωστόσο, δεν αρκεί μόνο αυτή η παράμετρος, διότι, όπως ήδη είπαμε, σημαντικό ρόλο παίζει και η αναλογία 'καλής' και 'κακής' χοληστερόλης. Ο αθηρωματικός δείκτης είναι το κλάσμα που στον αριθμητή του έχει τη συγκέντρωση της ολικής χοληστερόλης του αίματος, ενώ στον παρανομαστή την HDL χοληστερόλη. Το κλάσμα αυτό ποσοτικοποιεί την αναλογία που αναφέραμε παραπάνω και όσο πιο μικρές τιμές παίρνει τόσο πιο θετικά είναι τα μηνύματα για την κατάσταση της καρδιάς· σημαίνει ότι από την ολική χοληστερόλη ένα σημαντικό μέρος αποτελεί η 'καλή' HDL. Οι φυσιολογικές τιμές του αθηρωματικού δείκτη είναι μικρότερες του 4,5, αν και οι ιδανικές τιμές προσεγγίζουν το 2 με 3. Πώς μπορούμε να 'ρίξουμε' τη χοληστερόλη μας; Θα πρέπει να επισημάνουμε και πάλι ότι στόχος της όποιας θεραπείας δεν είναι μόνο η ελάττωση των τιμών της ολικής χοληστερόλης, αλλά και η αύξηση της HDL. Σύμφωνα με μελέτες, ακόμα και μικρές αυξήσεις στις τιμές της ΗDL της τάξης του 1mg/dl οδηγούν σε σημαντική μείωση του κινδύνου εμφάνισης στεφανιαίας νόσου (έως και 4%). Στόχο αποτελεί η αύξηση των επιπέδων της HDL πάνω από 35mg/dl για τους άνδρες και 45 mg/dl για τις γυναίκες. Για να επιτύχετε τους στόχους σας χρειάζονται μικρές αλλά ουσιαστικές αλλαγές στον τρόπο ζωής σας: Να ασκήστε συστηματικά (ενδείκνυται ακόμα και απλό βάδισμα για 60 λεπτά καθημερινά). Ελαττώστε το βάρος σας. Διακόψτε το κάπνισμα (παρατηρείται αύξηση της HDL μετά τη διακοπή του καπνίσματος). Αποφύγετε τις λιπαρές τροφές όπως αρνί, χοιρινό, αλλαντικά, κακάο, γαλακτομικά με όλα τα λιπαρά, αλλά και την κατανάλωση υπερβολικών ποσοτήτων υδατανθράκων, διότι η περίσσεια μετατρέπεται στον οργανισμό σε λίπος. Προτιμήστε το ελαιόλαδο σε σχέση με άλλα λιπαρά και αποφύγετε το τσιγάρισμα των τροφών. Καταναλώστε όσπρια τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα. Η κατανάλωση μικρής ποσότητας οινοπνεύματος (ένα ποτηράκι του κρασιού την ημέρα) φαίνεται ότι βοηθά στην αύξηση της HDL. Προσοχή, όμως, γιατί μεγαλύτερες ποσότητες μπορεί να έχουν αρνητικά αποτελέσματα. Εάν τα συγκεκριμένα μέτρα εφαρμοστούν -σωστά και για εύλογο χρονικό διάστημα-, χωρίς να υπάρχει αποτέλεσμα, τότε οι γιατροί χορηγούν φαρμακευτικά σκευάσματα που βοηθούν στη ρύθμιση των επιπέδων της χοληστερόλης. Οι πιο γνωστές κατηγορίες αντιλιπιδαιμικών είναι οι στατίνες και οι φιμπράτες. Τα φάρμακα αυτά, ωστόσο, πρέπει να λαμβάνονται μόνο με συνταγή γιατρού και μόνο εφόσον αυτός το κρίνει απαραίτητο, διότι η κατηγορία αυτή φαρμάκων έχει παρενέργειες, με κυριότερες τις βλάβες που ενδέχεται να προκαλέσουν στο ήπαρ.